Các nhà khai thác Yến sào cho biết, trên thế giới có 3 loại chim Yến mà tổ có thể ăn được. Tổ Yến màu trắng được kết bằng nước bọt của chim Yến hàng. Tổ Yến màu đen gồm có 10% lông cơ thể và 90% còn lại là nước bọt của chim bố mẹ. Loại thứ 3 là tổ Yến rêu, rác lẫn nước bọt chim Yến cùng trộn lẫn và gắn kết với nhau.
Ngoài ra, hiện ở Trung Quốc có một loại chim Yến có tên khoa học là “Yến hông trắng” tổ rất lớn, nhưng chứa đến 90% là tạp chất và chỉ có 10% là Yến sào. Tại các hang Yến ở tỉnh Vân Nam, người ta vẫn thường thu hoạch tổ loại chim Yến này. Cứ một tổ Yến họ thu được 10gr sợi bọt Yến sào.
Hiện nay người ta cũng chưa biết được giá trị thực của loại Yến này như thế nào, vì vậy rất dễ bị nhầm lẫn khi chọn mua tổ Yến sào trên thị trường. Đối với Yến sào tổ nhỏ, loại tổ Yến có 100% thành phần nước bọt của chim Yến mẹ được phân loại theo kích thước, màu sắc, phẩm chất khác nhau và tất nhiên giá trị cũng khác nhau. Yến loại 1 gọi là “Yến quan”, nặng từ 8-15gr, giá thị trường khoảng 35-40 triệu đồng/1 kg; Tổ “Yến thiên” nặng từ 6-7 gr, giá cả tại thị trường Hồng Kông từ 30-35 triệu đồng/1 kg; Tổ “Yến bài” nặng từ 3-5 gr, giá từ 25-30 triệu đồng/1 kg; “Yến vụn” là các mảnh vỡ của tổ Yến lẫn tạp chất giá khoảng 10-15 triệu/kg. “Yến địa” là loại tổ Yến dính nhiều tạp chất và lẫn phân chim cũng có giá từ 8-10 triệu đồng/kg... còn có loại tổ Yến đã qua chế biến thành sợi và ép lại thành bánh nhỏ, có giá từ 15-20 triệu đồng/kg. Đặc biệt tổ Yến màu hồng, Yến huyết, chất dinh dưỡng cực lớn, do đó giá trị tại thị trường hiện nay từ 40-50 triệu đồng/kg.
Trên thị trường Yến hiện nay, giới thương gia mua bán “Yến sào” ở Việt Nam thường sử dụng cách phân loại truyền thống để mua bán thành một thói quen thông lệ. Theo đó, loại Yến sào có chất lượng cao gồm “Yến huyết”, “Yến hồng” và “Yến quan”. Tổ Yến xếp từ loại 2 trở xuống gồm “Yến thiên”, “Yến địa”... sẽ tương ứng giảm dần về mặt giá trị cũng như độ dinh dưỡng. Đối với loại “Yến vụn”, là Yến sào khi khai thác bị nát vỡ hoặc những chân tổ còn dính lại trên vách đá được tận thu lần 2. Tuy vậy, thực chất “Yến vụn” cũng là một loại Yến sào có chất lượng cao. Vì vậy những khách hàng ít tiền nên mua loại tổ Yến vụn để sử dụng vẫn bảo đảm độ dinh dưỡng cao.
Tuy vậy chất lượng ít bảo đảm nhất lại thuộc về loại tổ Yến đã qua sơ chế. Loại này về bản chất là do bị ngấm nước biển hoặc lẫn với phân chim. Để sử dụng được, người ta phải đem ngâm nước, lọc sạch tạp chất, sau đó sấy khô và đưa ra thị trường tiêu thụ. Tổ Yến đã sơ chế thường có màu sắc trắng ngà, đẹp mắt nhưng chất lượng đã bị suy giảm do quá trình xử lý. Hiện nay trên thị trường Bình Định, Khánh Hoà và một số nước vùng Đông Nam Á xuất hiện loại tổ Yến đã qua sơ chế có mùi khét của dầu ăn. Loại tổ Yến này không phải là đồ giả, nhưng chất lượng thì cần phải xem xét. Sau khi thu hoạch loại tổ Yến này, người ta ngâm chúng với nước cho rã ra thành sợi, sau đó trộn chung với dung dịch dầu ăn nhằm làm cho lông và tạp chất nổi lên bề mặt để lược bỏ, rồi thu lại sợi Yến nguyên chất. Sau khi rửa lại với nước sạch, người ta ép sợi Yến thành từng bánh nhỏ rồi mang bán trên thị trường.
Làm sao biết được thật giả?
Hiện nay trên thị trường vẫn có khá nhiều loại tổ Yến giả được “thiết kế” trông như thật. Khách hàng không có kinh nghiệm sử dụng mặt hàng thực phẩm cao cấp này rất dễ bị mua phải đồ dởm. Do vậy, để tránh “tiền mất tật mang” các chuyên gia đã có một số kinh nghiệm như sau: Cần quan sát kỹ tổ Yến thật bằng mắt một lần trong đời. Thông thường Yến sào vẫn được phép bán trong các siêu thị lớn, hoặc nhà hàng và cơ sở sản xuất, chế biến Yến sào ở miền Trung (Khánh Hoà - Bình Định).
Về màu sắc, loại tổ Yến thật thường có màu vàng da cam, màu đỏ, hoặc đỏ da cam. Tổ Yến giả thường có màu trắng, được làm bằng chất aga (rau câu) hoặc bằng keo Agenat trộn lẫn với tinh bột mì (sắn). Về mùi vị, tổ Yến thật có mùi vị tanh, mùi ẩm mốc. Tổ Yến làm giả rất khó đạt được thứ mùi vị đặc trưng này, chúng thường có mùi lạ, hăng hắc hoặc mùi khác với Yến thật. Khách hàng khi mua yến cần thử bằng cách ngâm một ít Yến vào nước. Nếu tổ Yến làm giả thì các kết cấu bằng tinh bột, khi gặp nước sẽ nhão ra. Tổ Yến thật khi ngâm hoặc nấu đều không tan nhão, mà rã ra thành từng sợi Yến nguyên vẹn.
Một cách khác nữa là cho tổ Yến vào dung dịch iốt, nếu là Yến giả sẽ chuyển sang màu xanh, do tinh bột tác dụng với iôt biến thành màu xanh. Đối với Yến huyết - Yến sào có màu đỏ, hoặc hồng, khi nhúng một ít vào nước trà (hoặc chè xanh) nếu gặp Yến giả nhuộm ôxit sắt thì chúng sẽ phản ứng hoá học và đen sẫm lại. Hoặc khi ngâm trong nước, tổ Yến giả nhuộm phẩm màu sẽ bị mất màu, tan trong nước, còn tổ Yến thật dù có đem nấu chín trong nước sôi 100C nó vẫn còn nguyên màu sắc.
Nói tóm lại, hiện nay khi cần mua Yến sào, người tiêu dùng nên nhờ những chuyên gia hoặc người thông thạo về tổ Yến giúp đỡ, vì họ chỉ nhìn qua bằng mắt thường hoặc ngửi mùi vị là có thể xác định được Yến thật, Yến giả.
Có những bữa tiệc yến sào tiêu tốn tiền triệu nhưng nếu không biết rõ về sản phẩm này dễ mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng. Chị Mai Hương (Q3.TP.HCM) kể lại: “Tôi từng mua yến sào ba lần ở một cửa hàng lớn, mỗi lần mua 200 gr về tẩm bổ cho bố mẹ già. Gần đây, một người bạn giới thiệu cửa hàng yến gần nhà thấy giá cũng tương đương tôi bèn tới mua thử. Khi sử dụng thấy có sự khác biệt, chén yến sau khi chưng thu được rất nhiều sợi yến. Với yến sào mua ở địa chỉ cũ, sau khi chưng đường phèn, một phần sợi yến ban đầu bị tan ra thành nước, số sợi yến còn lại không nhiều. Vì không biết cách phân biệt, mình không biết đó là hàng giả, hàng chất lượng kém. Chỉ khi tìm hiểu kỹ từ nhiều nguồn, thấy tổ yến sau khi được ngâm, chưng cất sẽ nở ra nhiều hơn chứ không tan đi, đó mới là yến sào thật 100%”.
Chị Minh Anh (Q.Tân Bình, TP.HCM) cũng đã mua yến sào ở một số cửa hàng, nghe người mách quầy hàng ở chợ Bình Tây bán giá rẻ hơn đến 500 ngàn đồng, chị nhờ mua dùm. Sau khi chưng cất, sợi yến chỉ còn rất ít chứ không nở ra. Tìm hiểu thông tin về yến sào mới biết đó là yến giả được tẩm thêm các phụ gia. Tuy sản phẩm ăn vào chưa gây hại trước mắt nhưng người tiêu dùng bị thiệt thòi vì bỏ ra tiền triệu lại mua phải hàng giả.
Chiêu lừa của một số người bán yến sào là trộn lẫn yến thật (khoảng 40%) với những phụ gia như rau câu chân vịt, lòng trắng trứng gà, thêm chất tanh của cá và hải sản… Có nơi thêm nước đường để “ăn gian” cân nặng, hoặc dùng yến sào hàng chất lượng kém có nhiều tạp chất, đã bị biến màu đem đi tẩy trắng rồi bán với giá cao như yến sào loại tốt. Trên thị trường cũng tràn lan loại yến sào nhập khẩu từ Maylaysia, Thái Lan với chất dinh dưỡng kém hơn nhiều so với yến sào Việt Nam, có giá chỉ khoảng 2 triệu đồng/100 gram. Một số cửa hàng dùng chiêu lấy yến sào nhập giả danh là hàng Việt Nam để nâng giá bán kiếm lời, người tiêu dùng rất dễ bị mắc lừa.
